Το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Φοίβου Ι. Ιωαννίδη, Μια ζωή γεμάτη

                                                                                   Γράφει ο Πάνος Τρ. Σκοτινιώτης

Η πολιτική έχει, τελικά, αξία μόνον όταν ο πολιτικός την αντιλαμβάνεται ως αποστολή προσφοράς στον λαό και τη χώρα. Αυτό είναι το πολύτιμο αποτύπωμα της πολιτικής διαδρομής του Φοίβου Ιωαννίδη, όπως αναδύεται από τις 540 σελίδες του αυτοβιογραφικού του βιβλίου, Μια ζωή γεμάτη (εκδ. Καστανιώτη). Ο Φοίβος Ιωαννίδης καταφέρνει ταυτόχρονα, μέσα από τις συναρπαστικές ψηφίδες των προσωπικών και οικογενειακών του βιωμάτων, να συνθέσει με γλαφυρό τρόπο το ψηφιδωτό της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας από τα τελευταία χρόνια του Μεσοπολέμου μέχρι το γύρισμα  του νέου αιώνα.

Οι δύο ανένδοτοι του 1961 και του 1965, η αντίσταση στη χούντα, και η αγωνιώδης αναζήτηση της σοσιαλδημοκρατίας τα μεταπολιτευτικά χρόνια, υπήρξαν οι τέσσερις βασικοί σταθμοί στην πολιτική του πορεία. Προϋπήρξαν, όμως, τα γεγονότα που τον καθόρισαν. Πρώτ’ απ’ όλα η εκτέλεση από τους Ναζί του πατέρα του, του δικηγόρου Γιάννη Ιωαννίδη, λίγο πριν από την Απελευθέρωση, όταν ο ίδιος ήταν  μόλις 8 ετών (γεννήθηκε το 1936 στη Σητεία της Κρήτης). Βενιζελικός ο πατέρας του, και φλογερός πατριώτης, από τους πρωταγωνιστές της Αντίστασης στην Κρήτη. Ύστερα, η παλληκαρήσια στάση της επίσης φιλελεύθερης μητέρας του, της Αριστέας Περάκη, που κατάφερε μέσα από μύριες δυσκολίες να σπουδάσει τα τέσσερα παιδιά της, χωρίς να διστάζει να καταθέτει και μάρτυρας υπεράσπισης σε δίκες αριστερών.   

Τα εφηβικά, και κυρίως τα φοιτητικά του χρόνια, τα είχαν όλα. Και μποέμικη ζωή, και ποίηση, και  ιστορία, και θέατρο, και αθλητισμό, και δραστηριότητα στον Σύλλογο Κρητών Σπουδαστών. Ήταν σταθερά απέναντι στη σκληρή μετεμφυλιακή Δεξιά. Γι’ αυτό και στήριξε το εγχείρημα της Δημοκρατικής Ένωσης, δηλαδή τον εκλογικό σχηματισμό συνεργασίας των κεντρώων δυνάμεων με την  ΕΔΑ στις εκλογές του 1956. Με συμπάθεια είδε και την ανάδειξη της ΕΔΑ ως αξιωματικής αντιπολίτευσης στις εκλογές του 1958. Στην Αριστερά, όπως την οριοθετούμε στην Ελλάδα, δεν εντάχθηκε ποτέ, αλλά και δεν στάθηκε ποτέ απέναντί της.

Οι δύο ανένδοτοι

Είχε πλέον επιστρέψει στο Ηράκλειο και είχε αρχίσει τη δικηγορία, όταν  ο Γεώργιος Παπανδρέου κήρυξε τον Ανένδοτο, μετά τις εκλογές «βίας και νοθείας» του 1961. Στρατεύτηκε αμέσως, ως πρόεδρος της Οργάνωσης Νέων της  Ένωσης Κέντρου (ΟΝΕΚ) στο Ηράκλειο. Στις αρχές του 1965 ο Γ. Παπανδρέου ανασυγκρότησε τη Νεολαία του κόμματος που μετονομάστηκε σε ΕΔΗΝ, και ενέταξε τον Φοίβο στην ηγετική της ομάδα. Ήταν από τα αγαπημένα του νέα στελέχη. Κι εκείνος δεν τον διέψευσε. Ο Φοίβος στάθηκε δίπλα του στον δεύτερο ανένδοτο κατά της «αποστασίας» και της βασιλικής εκτροπής του 1965. Έζησε από κοντά τα Ιουλιανά, τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα, τη μαζική πολιτικοποίηση της νεολαίας και τη δημοκρατική ανάταση του ελληνικού λαού. Τα πράγματα δυσκόλευαν για τον Φοίβο όταν οι πολιτικές σχέσεις του «Γέρου» με τον Ανδρέα Παπανδρέου δοκιμάζονταν. Η επιλογή ήταν δυσχερής, αλλά φαίνεται πως μάλλον επικρατούσε ο θαυμασμός του για τον «εξαιρετικά χαρισματικό ηγέτη», όπως χαρακτηρίζει τον Γ. Παπανδρέου.

Το 1966 παντρεύτηκε τη Χανιώτισσα αρχιτέκτονα, Μαριώ Λυγιδάκη,. Ήταν κι εκείνη μέλος της ΕΔΗΝ. Την ίδια χρονιά γεννήθηκε ο γιος τους, ο Γιάννης, διακεκριμένος δικηγόρος σήμερα, με πολύπλευρη πολιτική και επιστημονική δραστηριότητα. Λίγους μήνες μετά, στις 21 Απριλίου 1967, γράφηκε με οδυνηρό τρόπο ο επίλογος του μετεμφυλιακού καθεστώτος. «Όταν εκδιώχθηκε ο Παπανδρέου στις 15  Ιουλίου 1965, έφτασε η αρχή του τέλους. Είκοσι δύο μήνες αργότερα (δηλαδή, τον Απρίλιο του 67) ολοκληρώθηκε η λογική εξέλιξη των γεγονότων», σημειώνει στο βιβλίο του Η ελληνική τραγωδία, Από την απελευθέρωση ως τους συνταγματάρχες (εκδ. Πατάκη) ο. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς.

Η αντίσταση στη χούντα

Ο Φοίβος Ιωαννίδης, πάντως,  δεν ταλαντεύτηκε ούτε στιγμή. Σαν έτοιμος από καιρός, πρωταγωνίστησε στη δημιουργία αντιδικτατορικής οργάνωσης στην Κρήτη, με στόχο  τη δυναμική ένοπλη αντίσταση. Συνελήφθη τον Νοέμβριο του 1967. Λίγο πριν από τη σύλληψή του, πρόλαβε να κάνει προσκύνημα στον τάφο του πατέρα του. Ανέλαβε όλες τις  ευθύνες ως αρχηγός της οργάνωσης, ακόμη και για δυναμικές ενέργειες στις οποίες δεν είχε προσωπική συμμετοχή. Βασανίστηκε, αλλά ποτέ δεν λύγισε, παρότι είχε αφήσει πίσω τον γιο του, ηλικίας μόλις ενός έτους. «Έφτασα εγώ ο σιχασιάρης, που δεν είχα πιει ποτέ νερό από ποτήρι αλλουνού, να γλείφω τα σημεία του τοίχου που είχαν υγρασία», είναι η συγκλονιστική αφήγησή του. Είχε τρία μερόνυχτα στο κελί, χωρίς φαγητό και νερό. Καταδικάστηκε από το Έκτακτο Στρατοδικείο Χανίων σε 11 χρόνια κάθειρξη. Αίγινα, Χαλκίδα, Κορυδαλλός ήταν το δρομολόγιο της φυλακής. Πέρασε σχεδόν έξι χρόνια στο μεγάλο σχολείο της φυλακής ως πολιτικός κρατούμενος. Όταν βγήκε το 1973, έγινε για δεύτερη φορά πατέρας. Απέκτησαν με τη Μαριώ -που όλα αυτά τα χρόνια είχε σταθεί όρθια- τη Μυρτώ, βιολόγο σήμερα.

Σοσιαλδημοκράτης χωρίς σοσιαλδημοκρατία

Το διάβασμα και η επαφή του στα χρόνια της φυλακής με διακεκριμένους πολιτικούς της Κεντροαριστεράς και της Αριστεράς ολοκλήρωσαν την πολιτική του συγκρότηση.  Σοσιαλδημοκράτης, σε μια χώρα όμως που δεν είχε ποτέ μαζικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, για λόγους που δεν είναι του παρόντος. Η πρώτη ψυχρολουσία ήταν όταν μετά την πτώση του χούντας επισκέφθηκε στο Καστρί τον Α. Παπανδρέου. Έκπληκτος τον άκουσε να χαρακτηρίζει τους σοσιαλδημοκράτες, «πουλημένους στυλοβάτες του καπιταλισμού». Το κατάλαβε ακόμη καλύτερα όταν όλες οι απόπειρες για δημιουργία σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, στις οποίες ο ίδιος συμμετείχε πρωταγωνιστικά (Νέες Δυνάμεις, Σοσιαλιστική Πρωτοβουλία κ.λπ.), είχαν μηδαμινή απήχηση. Η ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ το 1977 ως αξιωματικής αντιπολίτευσης και η βεβαιότητα της νίκης στις επόμενες εκλογές δεν άφηνε  περιθώρια για οποιαδήποτε άλλη πρωτοβουλία στον χώρο της κεντροαριστεράς. Οι σοσιαλδημοκράτες συναγωνιστές του, μη έχοντες άλλη επιλογή, αναζήτησαν στο ΠΑΣΟΚ κομματική στέγη για τους ίδιους και τις απόψεις τους, εκτιμώντας ότι ήταν το πιο κοντινό κόμμα στη σοσιαλδημοκρατία. Το ΠΑΣΟΚ, εξάλλου, δεν ήταν κάτι στατικό. Η κοινωνική δυναμική που είχε αποκτήσει και η υποκατάσταση ουσιαστικά της Ένωσης  Κέντρου, αλλά και ο αρχηγικός χαρακτήρας του κόμματος, επέτρεπαν τη μετεξέλιξή του και την απρόσκοπτη προσαρμογή του στους περιορισμούς που επέβαλλαν οι ευρωατλαντικές συμμαχίες της χώρας. Η ένταξη  του ΠΑΣΟΚ στο Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα δεν σήμαινε και τη μετατροπή του σ’ ένα κλασικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα.  Το ΠΑΣΟΚ πορεύεται διαχρονικά με τις αντιφάσεις του, με θετικό όμως το συνολικό ισοζύγιο. Ο Φοίβος Ιωαννίδης, μετά από πολλές ταλαντεύσεις και αφού επί χρόνια άσκησε στο Ηράκλειο μάχιμη δικηγορία με μεγάλη επιτυχία, αποδέχθηκε το 1987 την πρόταση να αναλάβει διοικητής του ΙΚΑ. Από το 1989 και για μια δεκαπενταετία εκλεγόταν βουλευτής στο Λασήθι με το ΠΑΣΟΚ. Διετέλεσε υφυπουργός, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος, πρόεδρος της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος του 2001, που θεωρεί και την κορυφαία στιγμή της κοινοβουλευτικής του θητείας. Το 2004 αποσύρθηκε. Τα προβλήματα υγείας αφενός, και η συνειδητοποίηση ότι η πολιτική είχε γίνει πλέον στενάχωρη για τον ίδιο, τον οδήγησε στην απόφασή του αυτή.

Και μια προσωπική αναφορά

Με τον Φοίβο γνωριστήκαμε το ταραγμένο καλοκαίρι του 1989, πρωτοείσακτοι και οι δυο στη Βουλή. Εκείνος είχε εκλεγεί με το ΠΑΣΟΚ, εγώ με τον ενιαίο ΣΥΝ.  Διαφέραμε και ηλικιακά:  Όταν εγώ ερχόμουν στη ζωή, εκείνος έμπαινε στη Νομική Σχολή. Και όταν εγώ έμπαινα στη Νομική, εκείνος είχε ήδη «γράψει» πέντε χρόνια στις φυλακές της χούντας. Όμως αυτά που μας ένωναν ήταν πολύ περισσότερα. Γι’ αυτό και αναπτύχθηκε μια στέρεα σχέση αμοιβαίας εκτίμησης. Αργότερα ήλθε και η φιλία μου με τον γιο του, τον Γιάννη.