Άρθρο του Πάνου Τρ. Σκοτινιώτη*
Όταν ο Ρήγας Βελεστινλής, στα τέλη του 18ου αιώνα, καλούσε σε εξέγερση
όλους τους λαούς που υπέφεραν από την οθωμανική τυραννία και διατύπωνε το όραμα
για μια κρατική οντότητα που θα περιλαμβάνει όλες τις καταπιεσμένες ομάδες
και όλους τους πολίτες, ασχέτως θρησκείας,
γλώσσας ή φυλής, είχε υπόψη του το πολυεθνικό,
γλωσσικό και θρησκευτικό μωσαϊκό των Βαλκανίων και συνολικά της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας.
Έναν περίπου αιώνα μετά, με την εμφάνιση και την άνοδο των Βαλκανικών
εθνικισμών, έγινε σαφές πόσο δύσκολο θα
ήταν το μοίρασμα των εδαφών της κλυδωνιζόμενης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο σκληρός
ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων στην περιοχή επέτεινε το πρόβλημα.
Ο Εμμ. Ροΐδης, σχολιάζοντας
αντιφατικές εθνολογικές μελέτες της εποχής, έγραψε χαρακτηριστικά το 1875: «Αλλ’ αι επωφελέστερον εσχάτως
επιδιωχθείσαι εθνογραφικαί μελέται, αποδεικνύουσι καθ’ εκάστην δυσχερεστέραν
πάσαν απόπειραν δικαίας διανομής της τουρκικής κληρονομίας. Τας δε δυσχερείας
του έργου επαυξάνει, αδύνατον καθιστώσα οιονδήποτε συμβιβασμόν, οι παρά τοις
λαοίς τούτοις επιφοίτησις της αρχής των εθνοτήτων. Καθ’ ην ώραν οι πλείστοι των
κατοίκων της χερσονήσου κηρύσσονται έτοιμοι να υποστώσι πάσαν καταστροφήν και εξόντωσιν
μάλλον ή να υπομείνωσι τη στέρησιν του αλβανισμού, βουλγαρισμού ή ρουμανισμού
αυτών, τα δε παρέχοντα το πολύτιμον τούτο προνόμιον γεωγραφικά όρια ουδαμού
είνε ευχάρακτα και πολλαχού ουδέ καν ορατά, ουδέ λόγος δύναται να γίνη περί
αδελφικής συμβιώσεως εθνών βλεπόντων καθ’ ύπνους μεγάλην Βουλγαρίαν, αρχαίαν
Σερβίαν, αλβανικόν κράτος, Ρουμανίαν μέχρι Πίνδου και Ελλάδα μέχρι του Αίμου,
ήτοι την ανέφικτον ανάγκην ν’ αλληλοσφαγώσιν, αφού δεν υπάρχει επί του χάρτου τόπος ικανός να συνυπάρξωσι τα όνειρα
ταύτα…».
