Ο Γεώργιος Καρτάλης, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης και τα συγκλονιστικά «γυρίσματα» της Ιστορίας (60 χρόνια από τον θάνατό τους)

                                                                                                     του Πάνου Τρ. Σκοτινιώτη*

Το 1995 είχα την τύχη να βρεθώ σε μια ομιλία του αείμνηστου ιστορικού Φίλιππου Ηλιού, στο Δημαρχείο του Βόλου, με θέμα «Μιλτιάδης Πορφυρογένης, το πορτρέτο ενός Βολιώτη κομμουνιστή ηγέτη». Στην εξαιρετική εκείνη ομιλία ο Ηλιού αναφέρθηκε εκτενώς –και νομίζω πως ήταν  η  πρώτη φορά που το θέμα γινόταν γνωστό- στις μυστικές συναντήσεις του Μιλτιάδη Πορφυρογένη με τον -επίσης Βολιώτη- εξέχοντα πολιτικό, Γεώργιο Καρτάλη, στα τέλη του 1953 στην Ελβετία και τη Γαλλία. Οι συναντήσεις εκείνες κατέληξαν στη συμφωνία Καρτάλη-ΚΚΕ, η οποία λειτούργησε καταλυτικά για τις μετέπειτα εξελίξεις.

Το γεγονός αυτό μου προξένησε τεράστια εντύπωση και αποτέλεσε το ερέθισμα να αναζητήσω περισσότερα στοιχεία για την πραγματικά συναρπαστική  πολιτική διαδρομή τους, με αφορμή και πρόσφατη εκδήλωση, στην Αθήνα, της «Κοινότητας Διαλόγου Σύνθεσις» για τα 60 χρόνια από τον θάνατο του Γεωργίου Καρτάλη.

Διότι, όπως και να το κάνουμε, μόνο αυτονόητες δεν είναι οι μυστικές συναντήσεις και η πολιτική συμφωνία μεταξύ μιας εμβληματικής προσωπικότητας του αστικού πολιτικού κόσμου, και ενός ηγετικού στελέχους του ευρισκόμενου σε  βαθιά παρανομία ΚΚΕ, τέσσερα μόλις χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου. Είναι η  εποχή –σημειώνω- όπου στην Ελλάδα συνυπήρχαν και συγκρούονταν η πολιτική της εθνικοφροσύνης και του αντικομμουνισμού με τη λειτουργία της «καχεκτικής», έστω, δημοκρατίας, ενώ στο ΚΚΕ συνυπήρχαν και συγκρούονταν η πολιτική του «όπλου παρά πόδα» και η προσήλωση στη σταλινική ορθοδοξία με την αναζήτηση ευρύτερων συνεργασιών για δημοκρατική ομαλότητα, που κλιμακώθηκε μετά τον θάνατο του Στάλιν, τον Μάρτιο του 1953.

Είναι αυτονόητο πως η επίτευξη μιας τέτοιας μείζονος σημασίας πολιτικής συμφωνίας μεταξύ πολιτικών που εκπροσωπούσαν διαφορετικούς «κόσμους», και μάλιστα σε μια τόσο ταραγμένη εποχή, προϋπέθετε πρωτίστως μια ειλικρινή σχέση προσωπικής εμπιστοσύνης.

Ο Καρτάλης και ο Πορφυρογένης ήταν περίπου συνομήλικοι και πέθαναν με χρονική απόσταση μόλις έξι (6) μηνών. Ο Καρτάλης γεννήθηκε το 1908 στην Αθήνα, και ο Πορφυρογένης πέντε χρόνια νωρίτερα, το 1903, στην Αγριά. Ο Καρτάλης πέθανε στις 27 Σεπτεμβρίου 1957, σε ηλικία μόλις 49 ετών, και  ο Πορφυρογένης στις 6 Μαρτίου 1958, σε ηλικία 55 ετών.

Πώς εξηγείται, λοιπόν, η σχέση προσωπικής εμπιστοσύνης που επέτρεψε ακόμη και την πολιτική συνεργασία, σε κρίσιμες στιγμές της θυελλώδους Ιστορίας μας, δύο πολιτικών με τόσο διαφορετικά πιστεύω και τόσο διαφορετική κοσμοθεωρία, από τα οποία άλλωστε ούτε ο ένας ούτε ο άλλος ποτέ απέστη; Την απάντηση θεωρώ πως θα πρέπει να την αναζητήσουμε στην πολιτική διορατικότητα που χαρακτήριζε και τους δύο, στο αξιακό τους σύστημα, στη μεγάλη τους καλλιέργεια και στην τόλμη τους για ιστορικές υπερβάσεις σε μια περίοδο όπου η Ελλάδα καλούνταν να επουλώσει τις βαθιές πληγές του εμφύλιου διχασμού. Θα πρόσθετα, και στην ανθρώπινη σχέση που είχε δημιουργήσει η κοινή τους καταγωγή. «Πρόεδρο της Κοινότητας στο χωριό μου», αποκαλεί συνωμοτικά, αλλά και με χαρακτηριστική «τρυφερότητα», ο Πορφυρογένης τον Καρτάλη σε μια έκθεσή του προς την ηγεσία του ΚΚΕ, στα τέλη του 1954!  

Ο Γεώργιος Καρτάλης

Ο  Γεώργιος Καρτάλης υπήρξε γόνος της  αρχοντικής  οικογένειας  των Καρτάληδων, με επιχειρηματικές δραστηριότητες στην Αίγυπτο. Οι Καρτάληδες, που εμφανίστηκαν στην Τσαγκαράδα το πρώτο μισό του 18ου αιώνα,  υπήρξαν και μεγάλη πολιτική οικογένεια, η οποία δημιούργησε το πανίσχυρο τοπικό Καρταλικό κόμμα. Ιδρυτής του κόμματος ήταν ο Γεώργιος Καρτάλης, παππούς του Γεωργίου Καρτάλη, ο οποίος χρημάτισε πρώτος δήμαρχος Βόλου (Παγασών) τόσο πριν όσο και μετά την ενσωμάτωση  της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος, το 1881. Το Καρταλικό κόμμα ανήκε στη συντηρητική, βασιλόφρονα παράταξη, και ο Γεώργιος Καρτάλης υπήρξε γέννημα-θρέμμα αυτής της παράταξης.

Ο Καρτάλης πραγματοποίησε έναν εντυπωσιακό κύκλο σπουδών στα καλύτερα ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια. Πολυτεχνείο στη Ζυρίχη, Νομικά στο Μόναχο και τη Λειψία, Δημόσια Οικονομικά και Κοινωνιολογία στο LSΕ (Λονδίνο), Οικονομικά στο Κίελο. Το 1933 διέκοψε τις σπουδές του και επέστρεψε στην Ελλάδα, αφού ο θάνατος του θείου του, Κωνσταντίνου Καρτάλη, σήμαινε το ξεκίνημα της δικής του πολιτικής σταδιοδρομίας, στον Βόλο.

Προσωπικότητα, λοιπόν, με μόρφωση σπάνια για πολιτικό, εκείνης ιδιαίτερα της εποχής,  εκλέχθηκε πρώτη φορά βουλευτής στις εκλογές του 1935  και ανέλαβε, σε ηλικία 27 ετών, υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας στην κυβέρνηση Π. Τσαλδάρη του Λαϊκού Κόμματος, και στη συνέχεια υπουργός Εργασίας, υπουργείο το οποίο ο ίδιος συνέστησε με νόμο. 

Σταδιακά, ωστόσο, μετεξελίχθηκε σε ηγέτη της Κεντροαριστεράς της εποχής και σε κορυφαίο  πολιτικό της γενιάς του, με σταθερό πολιτικό πρόταγμα την εθνική συμφιλίωση και τη εθνική και κοινωνική απελευθέρωση. Η μετεξέλιξη αυτή ξεκίνησε στα χρόνια της Μεταξικής δικτατορίας και ολοκληρώθηκε στη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα κατά των Γερμανών, όταν με τον συνταγματάρχη Δ.Ψαρρό ίδρυσαν, το 1942, την αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ. Ο Καρτάλης υπήρξε ο μόνος πολιτικός αστικού κόμματος της προπολεμικής περιόδου  που ανέβηκε στο βουνό με αντάρτικη ομάδα.

.                 Ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης

Ο Πορφυρογένης καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Σπούδασε στη Νομική Αθηνών και μετά τις σπουδές του γύρισε στον Βόλο, όπου δικηγόρησε 2-3 χρόνια. Έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1926, σε ηλικία 23 ετών. Τον ίδιο χρόνο, μαζί με τον Γιώργο Ζιούτο-Ζωϊτόπουλο και δύο άλλους βολιώτες δικηγόρους έβγαλαν τα «Θεσσαλικά Χρονικά», μια εφημερίδα με προοδευτική αντίληψη στα κοινωνικά ζητήματα.

Τη ζωή του Πορφυρογένη σημάδεψε η συνάντησή του με τον Ν.Ζαχαριάδη και η στενή φιλία που αναπτύχθηκε. Οι ικανότητές του και η προσήλωση του στο ΚΚΕ, τον οδήγησαν  στα ηγετικά κλιμάκια  του  κόμματος και στις πιο λεπτές και δύσκολες αποστολές. Να σημειωθεί ότι ήταν πολύγλωσσος,  πράγμα σπάνιο για το ΚΚΕ, ειδικά εκείνης της εποχής.

Εκλέχθηκε πρώτη φορά βουλευτής με το Ενιαίο Μέτωπο, δηλαδή τον εκλογικό συνδυασμό του ΚΚΕ, στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 1932, σε ηλικία 29 ετών, αφού προηγήθηκε η παραίτηση του εκλεγέντος βουλευτή, Γιάννη Ιωαννίδη. Να σημειωθεί  ότι στις βουλευτικές εκλογές του 1932 το ΚΚΕ αναδείχθηκε πρώτο κόμμα στην πόλη του Βόλου (όπως και στις αντίστοιχες του 1936),  παρότι σε εθνικό επίπεδο η δύναμή του την περίοδο του μεσοπολέμου ήταν περιορισμένη και συγκεντρωνόταν κυρίως στους καπνεργάτες.

                                                                 Τα «γυρίσματα» της Ιστορίας

Ο Καρτάλης και ο Προφυρογένης συναντήθηκαν πολιτικά, για πρώτη φορά, ως αντίπαλοι στις δημοτικές εκλογές της 11^ης  Φεβρουαρίου 1934, στον Βόλο, το αποτέλεσμα των οποίων κρίθηκε τελικά στα δικαστήρια. Είναι οι εκλογές στις οποίες ο Καρτάλης πήρε το πολιτικό βάπτισμα, σε ηλικία 26 ετών. Νικητής των εκλογών αναδείχθηκε ο εκπρόσωπος της βενιζελικής παράταξης, Κων.Σπυρίδης, με 7 ψήφους διαφορά (4.050 έναντι 4.043 του Γ.Καρτάλη), σε σύνολο 10.215 εγκύρων. Ο  Πορφυρογένης έλαβε το 20% των ψήφων (1.978 ψήφοι), ποσοστό κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο.

Στις βουλευτικές εκλογές του Ιανουάριου 1936 εκλέχθηκαν βουλευτές και οι δύο. Ο Καρτάλης με το Εθνικό Λαϊκό Κόμμα των Ιωάννη Θεοτόκη –Γεωργίου Κονδύλη, και ο Πορφυρογένης με το Παλλαϊκό Μέτωπο, εκλογικό συνδυασμό του ΚΚΕ. Ο Πορφυρογένης, δείχνοντας από τότε τους ανοιχτούς του ορίζοντες, στήριξε με άρθρο του στον «Ριζοσπάστη» το σύμφωνο Σοφούλη (αρχηγού των Φιλελευθέρων) - Σκλάβαινα (επικεφαλής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του Παλλαϊκού Μετώπου), το οποίο κατακρίθηκε έντονα από πολλά σκληροπυρηνικά στελέχη.     

Η δικτατορία Μεταξά υπήρξε κομβικό σημείο και για τους δύο. Ο Καρτάλης ήταν ριζικά αντίθετος στη δικτατορία και καταλόγιζε σοβαρές ευθύνες στον βασιλιά Γεώργιο. Είναι η πρώτη ρήξη με το παρελθόν του, που τον έφερε πλέον οριστικά στο αντιμοναρχικό στρατόπεδο. Η αντίθεσή του με τη δικτατορία συνοδεύτηκε και με αντιδικτατορική δράση, μέσα από την οργάνωση «Πρόμαχοι των λαϊκών Ελευθεριών». Είναι τα πρώτα βήματα μιας δημοκρατικής, αγωνιστικής πορείας.
Ο Πορφυρογένης συνελήφθη αμέσως μετά την επιβολή της δικτατορίας και εκτοπίστηκε. Ανάφη, Ακροναυπλία, Κίμωλος, ήταν το «δρομολόγιο» που ακολούθησε. Ο πόλεμος τον βρήκε  στην Κίμωλο. Παρότι ζήτησε και αυτός να πολεμήσει στο μέτωπο, όπως και άλλοι κομμουνιστές από τις φυλακές και τις εξορίες, η δικτατορία του Μεταξά προτίμησε να τους παραδώσει στους Γερμανούς.

Κι ερχόμαστε στην Κατοχή. Ο Πορφυρογένης, εκτοπισμένος στην Κίμωλο,  κατάφερε στις αρχές  Μαΐου 1941 να επιβιβαστεί σε ένα καΐκι και να καταφύγει στην Κρήτη, η οποία ήταν ακόμη ελεύθερη.  Στην Κρήτη  παρέμεινε μέχρι τα τέλη του 1943, οπότε και  επέστρεψε στην Αθήνα, επανεντασσόμενος στον ηγετικό πυρήνα του ΚΚΕ. Κατά την παραμονή του στην Κρήτη  έπαιξε κρίσιμο  ρόλο στη συμφωνία που υπέγραψαν στις 7 Νοεμβρίου 1943, στο Θέρισο, το ΕΑΜ και η ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωση Κρήτης).

Την ίδια εποχή, ο Καρτάλης διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντίστοιχη συμφωνία που υπέγραψαν τρεις μήνες αργότερα, στο Μυρόφυλο και στην Πλάκα, οι αντιστασιακές οργανώσεις της κυρίως Ελλάδας, η οποία δυστυχώς έμεινε στα χαρτιά. 

Καρτάλης  και Πορφυρογένης συναντήθηκαν και πάλι στο Συνέδριο του Λιβάνου (Μάιος 1944), σε μια φορτισμένη εποχή όπου είχε ήδη αρχίσει να κυριαρχεί το διχαστικό κλίμα. Ο  Καρτάλης συμμετείχε στο Συνέδριο ως εκπρόσωπος της ΕΚΚΑ, και ο Πορφυρογένης εκ μέρους του ΕΑΜ. Τον προηγούμενο μόλις μήνα (Απρίλιος 1944)  είχε δολοφονηθεί από τον ΕΛΑΣ ο αρχηγός της ΕΚΚΑ και στενός φίλος του Καρτάλη, συνταγματάρχης Δ.Ψαρρός, γεγονός που κατήγγειλε στο Συνέδριο με έντονη αγανάκτηση ο Καρτάλης. Ωστόσο, σταθερά προσηλωμένος στην ανάγκη για εθνική ενότητα και εθνική συμφιλίωση, συνέβαλε αποφασιστικά στην επίτευξη της συμφωνίας.  «Θα ήταν προδοσία της μνήμης του Ψαρρού και του αγώνα του αν ο θάνατός του γινόταν αφορμή άλλων εμφύλιων σπαραγμών», δήλωσε τρεις μήνες μετά, ως υπουργός Τύπου και Πληροφοριών της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας» υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, η οποία θα επέστρεφε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση!

Ο Πορφυρογένης εκπροσώπησε το ΚΚΕ και στην Καζέρτα, ως Εαμικός υπουργός στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας», και  υπέγραψε και αυτός, στις 26 Σεπτεμβρίου 1944,  την ομώνυμη Συμφωνία.

Μετά τη Συμφωνία της Καζέρτας, Καρτάλης και Πορφυρογένης συνυπήρξαν στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας». Ο Καρτάλης ως υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου, και ο Πορφυρογένης, εκπροσωπών το ΚΚΕ, ως υπουργός Εργασίας, στο υπουργείο δηλαδή που είχε συστήσει και είχε θητεύσει και ο Καρτάλης. Η συνύπαρξή τους στην κυβέρνηση  διήρκεσε τρεις μόλις μήνες και τερματίστηκε με τα Δεκεμβριανά, που άνοιξαν βαθιά πληγή ανάμεσα στο ΕΑΜ και τις άλλες πολιτικές δυνάμεις.

Τα επόμενα χρόνια ήταν πολύ ανηφορικά. Ο Πορφυρογένης ακολούθησε την πορεία του ΚΚΕ, συμμετέχοντας πάντοτε στον ηγετικό του πυρήνα. Ενώ ο Καρτάλης, που διετέλεσε υπουργός της πρώτης κυβέρνησης Σοφούλη,  διαπίστωσε γρήγορα πως η προσδοκία του για τη  δημιουργία ενός μετριοπαθούς σοσιαλιστικού κόμματος, προσέκρουε στο εμφυλιοπολεμικό κλίμα της εποχής. Το γεγονός, πάντως, ότι αντέδρασε στην ατιμωρησία των δωσιλόγων και σε άλλες επιλογές μετά τη Βάρκιζα, τον έφερε σε συγκλίνουσα πορεία με κάποιες από τις επιλογές του ΚΚΕ. Συμμετείχε, έτσι, στην αποχή από τις εκλογές της 31^ης Μαρτίου 1946 και πήρε θέση ενάντια στη μοναρχία στο δημοψήφισμα της 1^ης Σεπτεμβρίου 1946.

Στη διάρκεια του εμφυλίου, ο Καρτάλης έμεινε προσηλωμένος στην πολιτική της εθνικής συμφιλίωσης και υπήρξε μια ψύχραιμη φωνή –από τις ελάχιστες- που ζητούσε επίμονα τον τερματισμό του αδελφοκτόνου πολέμου. Το 1948, μάλιστα, διατύπωσε συγκεκριμένη πρόταση για τον τερματισμό του Εμφυλίου, η οποία ωστόσο χάθηκε στο μισαλλόδοξο κλίμα της εποχής.

Την ίδια περίοδο, ο  Πορφυρογένης είχε αναλάβει κρίσιμη κομματική αποστολή, εκπροσωπώντας το ΚΚΕ στις ευρωπαϊκές χώρες, ενώ στην κυβέρνηση που συγκρότησαν τον Δεκέμβριο του 1947 οι δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού ορίστηκε υπουργός Δικαιοσύνης.

Μετά το τέλος του Εμφυλίου, ο Καρτάλης επανήλθε στην ενεργό πολιτική, ως ηγετικό στέλεχος της ΕΠΕΚ του Ν.Πλαστήρα, και διετέλεσε και υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Πλαστήρα για ένα τετράμηνο (Απρίλιος-Αύγουστος 1950). Στον ένα περίπου χρόνο που ο Καρτάλης διετέλεσε υπουργός Συντονισμού στην επόμενη κυβέρνηση Πλαστήρα (Οκτώβριος 1951-Οκτώβριος 1952), έβαλε τις βάσεις της δημοσιονομικής εξυγίανσης και της νομισματικής μεταρρύθμισης του 1953, την οποία υλοποίησε η κυβέρνηση Παπάγου που τη διαδέχθηκε τον Νοέμβριο 1952. Η μεταρρύθμιση αυτή οδήγησε την ελληνική οικονομία στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης των επόμενων χρόνων. Ως μέλος της κυβέρνησης Πλαστήρα, ο Καρτάλης αντιτάχθηκε στην εκτέλεση του Μπελογιάννη και των τριών άλλων συντρόφων του και την επομένη των εκτελέσεων υπέβαλε την παραίτησή του, την οποία ωστόσο ανακάλεσε έπειτα από παράκληση του Πλαστήρα «για να διατηρηθεί αρραγές το φράγμα κατά της άκρας Δεξιάς».

Ο Πορφυρογένης, την αντίστοιχη περίοδο, ως πολιτικός πρόσφυγας πια, είχε την ευθύνη του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ που λειτουργούσε στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Την 1^η Σεπτεμβρίου 1953 ο Καρτάλης συγκρότησε το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ), με συναρχηγό τον ΕΑΜικής καταγωγής σοσιαλιστή  Αλέξανδρο Σβώλο.

Στα  τέλη του 1953 πραγματοποιήθηκε μυστικά η πρώτη μεταπολεμική επαφή Καρτάλη και Πορφυρογένη (μάλλον στην Ελβετία), η οποία κατέληξε σε συμφωνία συνεργασίας Καρτάλη - ΚΚΕ.

Καρπός αυτής της συμφωνίας υπήρξε η συνεργασία της ΕΔΑ με το ΔΚΕΛ  και με σημαντική μερίδα του Κόμματος Φιλελευθέρων στις δημοτικές εκλογές του 1954. Στο πλαίσιο της συμφωνίας συγκροτήθηκαν αντικυβερνητικοί συνδυασμοί, οι οποίοι επικράτησαν στους σημαντικότερους δήμους της χώρας. Μεταξύ αυτών και στον δήμο Βόλου, όπου δήμαρχος εκλέχθηκε, από τον πρώτο γύρο, ο ίδιος ο Γεώργιος Καρτάλης, με ποσοστό 59,4%.

Εν τω μεταξύ ο Πορφυρογένης ήλθε παράνομα στην Ελλάδα, τον Αύγουστο 1954, προκειμένου να ασχοληθεί με τις δημοτικές εκλογές και να προωθήσει στην ΕΔΑ τη νέα, ανοιχτή πολιτική των συμμαχιών. Στην Ελλάδα παρέμεινε τέσσερις περίπου μήνες και ήλθε σε επαφή και με τον Καρτάλη. Καρπός της επικοινωνίας τους αυτής υπήρξε η νέα συμφωνία του ΚΚΕ με τον Καρτάλη, που αποτέλεσε το πρώτο βήμα  για τη συνεργασία του συνόλου της αντιπολίτευσης στις εκλογές  του 1956.

Ο Πορφυρογένης ήλθε και πάλι παράνομα στην Ελλάδα (φαίνεται πως είχε μοναδική ικανότητα να κινείται στην παρανομία) και ανέλαβε την καθοδήγηση και αυτής της προεκλογικής δραστηριότητας, ευρισκόμενος πια και σε συνεχή επικοινωνία με τον Καρτάλη.

Στις βουλευτικές εκλογές της 19^ης Φεβρουαρίου 1956, η Δημοκρατική Ένωση, που συγκροτήθηκε από τη συσπειρωμένη αντιπολίτευση, πέτυχε μια μεγάλη εκλογική νίκη, αναδεικνυόμενη σε πρώτο κόμμα  με 48,15% των ψήφων, έναντι 47,38% της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ωστόσο,  χάρις στο περιβόητο «τριφασικό» εκλογικό σύστημα, η ΕΡΕ κατέλαβε το 55% των εδρών! Η Δημοκρατική Ένωση εξέλεξε τρεις βουλευτές από τη Μαγνησία, στο πλαίσιο της ενιαίας εκλογικής περιφέρειας Λάρισας-Μαγνησίας: τον Γεώργιο Καρτάλη, τον στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣ Στέφανο Σαράφη και τον Αντώνη Πατσιαντά.

Οι εκλογές αυτές, ασχέτως αν το εκλογικό σύστημα δεν επέτρεψε τον σχηματισμό κυβέρνησης από τη Δημοκρατική Ένωση, διαμόρφωσαν ένα νέο πολιτικό σκηνικό. Ο Καρτάλης αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή της αδιαμόρφωτης ακόμη Κεντροαριστεράς, και η Αριστερά βγήκε από την πολιτική απομόνωση επτά μόλις χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου. Επιπλέον, στις εκλογές αυτές χαράχθηκε, για πρώτη φορά, μια νέα τομή του πολιτικού συστήματος, στον άξονα «δεξιά-αντιδεξιά».

Καρτάλης και Πορφυρογένης μπορεί να δικαιώθηκαν για μια τολμηρή επιλογή μεγάλης πολιτικής εμβέλειας, η μοίρα ωστόσο αποδείχθηκε πολύ άδικη και για τους δύο.

Τον Σεπτέμβριο του 1957 ο Καρτάλης πέθανε στο Λονδίνο από καρδιακή προσβολή. Λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του, είχε κάνει έκκληση στη Βουλή (Απρίλιος 1957), ως αρχηγός του ΔΚΕΛ, για αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας με χορήγηση γενικής αμνηστίας, νομιμοποίηση του ΚΚΕ και κατάργηση των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων. Η έκκλησή του, δυστυχώς, έπεσε στο κενό.

Τον Μάρτιο του 1958 πέθανε και ο Πορφυρογένης, από έμφραγμα του μυοκαρδίου, στην πόλη Τσέσκε Μπουντεγιόβιτσε της (τότε) Τσεχοσλοβακίας, σε κακή οικονομική κατάσταση. ‘Εμελλε να έχει ζήσει την καθαίρεση του Ζαχαριάδη από τη νέα υπό τον Κ.Κολιγιάννη ηγεσία του ΚΚΕ, τη δική του κομματική απομόνωση και την πολιτική αποκαθήλωση του Στάλιν. Είναι συγκλονιστικό ότι στην τελευταία κομματική του παρέμβαση, στην 8^η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, δύο μόλις βδομάδες πριν από τον θάνατό του, βρήκε το κουράγιο να επικρίνει την ηγεσία του κόμματος γιατί δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να πει δύο τιμητικά λόγια για τον Γ.Καρτάλη, που είχε φύγει πρόσφατα από τη ζωή!  

Επίλογος

Με το κείμενο αυτό δεν θέλησα να μπω στα «χωράφια» ούτε των ιστορικών ούτε των πολιτικών επιστημόνων. Ούτε στις προθέσεις μου ήταν μια «αγιογραφία» του Γεωργίου Καρτάλη και του Μιλτιάδη Πορφυρογένη. Η αξιολόγηση, άλλωστε, τέτοιων ιστορικών προσωπικοτήτων, με τα θετικά αλλά και τα όποια αρνητικά και τις αντιφάσεις τους, ανήκει στη νηφάλια κρίση της ιστορικής επιστήμης. Το μόνο που θέλησα, μέσα από την εξιστόρηση κάποιων μόνο γεγονότων -αφού πολλά είναι αυτά που αναγκαστικά παρέλειψα στο περιορισμένο πλαίσιο ενός άρθρου- ήταν, πολύ απλά, να αποτίσω ουσιαστική τιμή στους δύο αυτούς πολιτικούς του Βόλου, τρεις μήνες μετά τη συμπλήρωση 60 χρόνων από τον θάνατο του Γεωργίου Καρτάλη, της μεγαλύτερης –πιστεύω- πολιτικής προσωπικότητας που ανέδειξε η Μαγνησία, και τρεις μήνες πριν από τη συμπλήρωση 60 χρόνων από τον θάνατο του Μιλτιάδη Πορφυρογένη, της μεγαλύτερης –πιστεύω- πολιτικής προσωπικότητας που ανέδειξε η Αριστερά στη Μαγνησία.

Διευκρινίζω πως  όσα αναφέρω στο άρθρο δεν αποτελούν προϊόν δικής μου ιστορικής έρευνας ή αρχειακής αναζήτησης. Πέρα από κάποιες προσωπικές πολιτικές εκτιμήσεις και πέρα από κάποια τοπικά εκλογικά στοιχεία που άντλησα από τα φύλλα των τοπικών εφημερίδων εκείνης της εποχής, τα γεγονότα, οι αναλύσεις και τα στοιχεία που επικαλούμαι είναι όλα καταγεγραμμένα σε άρθρα και κείμενα ανακοινώσεων και ομιλιών διακεκριμένων ερευνητών, απ΄ όπου και τα «δανείστηκα». Αναφέρομαι πρωτίστως, με χρονολογική σειρά:

- στο κείμενο της προαναφερόμενης ομιλίας του Φίλιππου Ηλιού στον Βόλο (1995),

- στη διάλεξη του κ.Γιάννη Καρτάλη, στο διήμερο συνέδριο που οργάνωσε το 1997 η Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, για τα 40 χρόνια από τον θάνατο του Γεωργίου Καρτάλη,

- στις ανακοινώσεις των επιστημόνων που συμμετείχαν στο συνέδριο εκείνο  (Πρακτικά του Συνεδρίου, Αθήνα 1998),

-και, κυρίως, στο άρθρο του κ.Ηλία Νικολακόπουλου στο περιοδικό «Αρχειοτάξιο» των ΑΣΚΙ (τχ 7, Μάιος 2005), με τίτλο «Γεώργιος Καρτάλης - Μιλτιάδης Πορφυρογένης: παραλληλισμοί», ο οποίος πρώτος ανέδειξε, με την επιστημονική του εγκυρότητα, (και) αυτή τη διάσταση της πολυκύμαντης πολιτικής τους διαδρομής. Το άρθρο αυτό το πληροφορήθηκα μάλιστα πολύ πρόσφατα, από τον ίδιο τον συγγραφέα του, όταν, στο περιθώριο του Συμποσίου της «Κοινότητας Διαλόγου Σύνθεσις», τον ενημέρωσα για την πρόθεσή μου να κάνω την τιμητική αυτή αναφορά.

 __________________________________________________________________________________

*Άρθρο στις εφημερίδες «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» και «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» (17.12.2017)