Ο προληπτικός έλεγχος διασφαλίζει τα συμφέροντα των ΟΤΑ και του Δημοσίου

                                                                                                                      του Πάνου Τρ.Σκοτινιώτη*

Αν σε κάτι συμφωνούν ακόμη και οι πιο σκληροί πολέμιοι της μεταρρύθμισης του «Καλλικράτη», είναι ότι εισήγαγε σημαντικές καινοτομίες στον τομέα της χρηστής διοίκησης και της διαφάνειας. Οι καινοτομίες αυτές επέτρεψαν να έλθουν στον αφρό όλες τις παθογένειες που είχαν παρουσιαστεί στους κόλπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και είχαν οδηγήσει το θεσμό σε βαθιά κρίση και πολιτική απαξίωση.

Μία από τις πιο κρίσιμες καινοτομίες υπήρξε η γενική καθιέρωση του προληπτικού ελέγχου στις δαπάνες όλων των ΟΤΑ, των νομικών τους προσώπων δημοσίου δικαίου, καθώς και των κοινωφελών επιχειρήσεων, των επιχειρήσεων ύδρευσης και αποχέτευσης και των δημοτικών ανωνύμων εταιρειών. Ο έλεγχος αυτός, ο οποίος ασκείται από το Ελεγκτικό Συνέδριο, αφορά τη νομιμότητα και την κανονικότητα της δαπάνης και όχι τη σκοπιμότητα των πράξεων του ΟΤΑ. Η δημοσιονομική εποπτεία, δηλαδή, δεν μπορεί ούτε να μεταρρυθμίζει τις πράξεις των αιρετών οργάνων του ΟΤΑ, ούτε να τα υποκαθιστά στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων τους και στο κατά πόσο αυτές ικανοποιούν αποτελεσματικότερα τις τοπικές ανάγκες.

Η γενική καθιέρωση   του προληπτικού ελέγχου αποτέλεσε, κατά κοινή ομολογία, σημαντικό βήμα για να μπει φρένο σε φαινόμενα διαφθοράς, κακοδιαχείρισης  και διασπάθισης του δημοσίου χρήματος που «ανθούσαν» και στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ιδιαίτερα των δημοτικών επιχειρήσεων.

Γι’ αυτό και είναι εντελώς ακατανόητη η κατάργηση, με τον πρώτο εφαρμοστικό νόμο του τρίτου μνημονίου (Ν.4337/2015),  του προληπτικού ελέγχου των δαπανών που ασκεί το Ελεγκτικό Συνέδριο στους ΟΤΑ και συνολικά στους φορείς του Δημοσίου. Συγκεκριμένα, με το άρθρο 31 του νόμου αυτού, ο μεν προληπτικός έλεγχος νομιμότητας στις δαπάνες του Κράτους καταργείται από 1.1.2017, ενώ ο προληπτικός έλεγχος στις δαπάνες των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων καταργείται από 1.1.2019. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας χωρίς να  διαψευστούν, φαίνεται ότι προωθείται η κατάργηση και του προσυμβατικού ελέγχου που ασκεί το Ελεγκτικό Συνέδριο στις συμβάσεις των ΟΤΑ και συνολικά των φορέων του Δημοσίου.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι η ιδιαίτερα αρνητική αυτή εξέλιξη πέρασε στα ψιλά, την ώρα μάλιστα που τα θέματα της διαφθοράς (υποτίθεται ότι) βρίσκονται στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας.  Θα πρέπει να γίνει κατανοητό, ειδικά από τα στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ότι είναι άλλο πράγμα η επιτακτική ανάγκη να ξεκαθαριστεί και να απλοποιηθεί ο γραφειοκρατικός, ελεγκτικός παραλογισμός στον οποίο είναι υποχρεωμένα να λειτουργούν τα τελευταία χρόνια, και άλλο πράγμα η  κατάργηση του προληπτικού ελέγχου νομιμότητας επί των δαπανών.

Το δαιδαλώδες προληπτικό σύστημα ελέγχων που έχει δημιουργηθεί για τις αποφάσεις των δήμων, με τους έντεκα (11) και πλέον ελεγκτικούς μηχανισμούς, συνδυαζόμενο μάλιστα με τις συνήθως πρόχειρα σχεδιασμένες αλλαγές στο διοικητικό σύστημα, μπορεί μεν να περιορίζει τη φαυλότητα, τη διαφθορά και το σύστημα της πολιτικής πελατείας, οδηγεί όμως ταυτόχρονα σε μεγάλες δυσλειτουργίες. Με συνέπεια την τεράστια σπατάλη πόρων, αλλά και τις καθυστερήσεις και την ταλαιπωρία των δημοτών.

Αυτό που πρέπει να γίνει - και έχει κατ’ επανάληψη προταθεί -  είναι να αντιστραφεί, καταρχήν, η πυραμίδα των ελέγχων νομιμότητας. Να δημιουργηθεί ένα νέο αποκεντρωμένο σύστημα, που να στηρίζεται σε αυτό που ο   δήμαρχος Αθηναίων και πρώην Συνήγορος του Πολίτη, Γ.Καμίνης,   ονομάζει ΄΄τεκμήριο εμπιστοσύνης΄΄. Να απλουστευθούν, δηλαδή, οι διαδικασίες και να καθιερωθεί ένα νέο σύστημα με δειγματοληπτικούς, αυστηρούς ελέγχους κατά τη διαδικασία και την εκτέλεση των έργων και με πρόβλεψη για αυστηρότερες ποινές. Χωρίς όμως, σε καμία περίπτωση, να καταργηθεί ειδικά ο προληπτικός έλεγχος νομιμότητας επί των δαπανών. 

Με τον προληπτικό έλεγχο των δαπανών διασφαλίζονται τα οικονομικά συμφέροντα των ΟΤΑ και παρέχεται ασφάλεια στις συναλλαγές τους με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Διασφαλίζονται, ταυτόχρονα, τα αρμόδια αιρετά και υπηρεσιακά στελέχη, αφού η δημόσια δαπάνη που θεωρήθηκε από το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι κατ’ αμάχητο τρόπο νόμιμη. Αποτρέπεται, έτσι, ο κίνδυνος καταλογισμού εις βάρος τους ποσών από δαπάνες, που ενδεχομένως κριθούν μη νόμιμες, κατά τον κατασταλτικό έλεγχο. Τα πλεονεκτήματα αυτά είναι τόσο ισχυρά, που αναμφισβήτητα  υπερισχύουν των όποιων δυσλειτουργιών δημιουργούνται, κυρίως λόγω του φόρτου εργασίας των Επιτρόπων και της συνεχούς αποδυνάμωσης των υπηρεσιών του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Στις δυσλειτουργίες θα πρέπει να προσθέσουμε και το γεγονός ότι σε αρκετές περιπτώσεις ο έλεγχος νομιμότητας διολισθαίνει ουσιαστικά σε έλεγχο σκοπιμότητας.

Το θέμα  ενδιαφέρει πρωτίστως τους πολίτες, αφού η διασπάθιση του δημοσίου χρήματος στερεί πολύτιμους πόρους από  το κοινωνικό σύνολο. Ενδιαφέρει όμως άμεσα  και τα αιρετά και υπηρεσιακά στελέχη του Δημοσίου και των ΟΤΑ, που πρώτα αυτά θα έπρεπε να απαιτήσουν, για τη δική τους, αν μη τι άλλο,  διασφάλιση, τη διατήρηση του προληπτικού ελέγχου.

Σε μια εποχή όπου χρειαζόμαστε  αποτελεσματικούς θεσμούς λογοδοσίας και ελέγχου, για τη μεγαλύτερη δυνατή καταπολέμηση της διαφθοράς η οποία κατατρώγει τα σωθικά της Δημοκρατίας, η κατάργηση που προληπτικού ελέγχου νομιμότητας των δαπανών του Δημοσίου και των ΟΤΑ είναι εντελώς ακατανόητη. Πολλώ μάλλον αν την ακολουθήσει και η κατάργηση των προσυμβατικών ελέγχων. Ας ελπίσουμε ότι τελικά θα επικρατήσουν η κοινή λογική και η αίσθηση του δημοσίου συμφέροντος.
  

* Άρθρο στην aftodioikisi.gr στις 2.4.2016