Οι 5 αρχιτεκτονικές προτάσεις που βραβεύτηκαν στον διαγωνισμό «Βόλος Χ 4»

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ιδέες των αρχιτεκτόνων που κέρδισαν τα πέντε ισότιμα βραβεία του διαγωνισμού «Βόλος Χ 4» με αντικείμενο μελέτης το βασικό κύτταρο της πόλης, το Οικοδομικό Τετράγωνο. Όπως είναι γνωστό, το αποτέλεσμα του Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Ιδεών της μελέτης, σύμφωνα με το τελικό πρακτικό αξιολόγησης της Κριτικής Επιτροπής, επικυρώθηκε με απόφαση του Γ.Γ. Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ κ. Σωκράτη Αλεξιάδη την 1^η.8.2014. Η χρηματοδότηση πραγματοποιήθηκε από το Πράσινο Ταμείο / ΥΠΕΚΑ, έπειτα από σχετικό αίτημα και πρωτοβουλία που είχε λάβει προσωπικά ο Δήμαρχος Βόλου κ.Πάνος Σκοτινιώτης ο οποίος και εξέφρασε την ικανοποίηση του για το υψηλό επίπεδο, την καινοτομία και την «φρεσκάδα» των προτάσεων και παράλληλα την ελπίδα του να αποτελέσουν οδηγό για τις επόμενες δημοτικές αρχές, με σκοπό την ωρίμανση μελετών στο πλαίσιο του νέου ΕΣΠΑ και την αναβάθμιση του δημόσιου χώρου. 

Ο διαγωνισμός είχε ξεκινήσει από την «Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων και Αναπλάσεις Α.Ε.» και μετά την κατάργηση της (Μάρτιος 2014) ολοκληρώθηκε από τη Διεύθυνση Ειδικών Έργων Αναβάθμισης Περιοχών του ΥΠΕΚΑ στο πλαίσιο του Ν..4250/14. Πρόκειται για Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Ιδεών ενός σταδίου, νέων αρχιτεκτόνων, μιας κατηγορίας μελετών, με σκοπό να ανατάξουν την υποβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος της πόλης του Βόλου, και την αναζήτηση  προτάσεων για το βασικό κύτταρο της πόλης του Βόλου, το Οικοδομικό Τετράγωνο.  

Η  ελληνική πόλη χαρακτηρίζεται από μικρά οικοδομικά τετράγωνα με πυκνό δίκτυο δρόμων, στενά πεζοδρόμια και κατακερματισμένους χώρους πρασίνου, στόχος είναι η δημιουργία ενός μεγαλύτερου πλέον οικοδομικού τετραγώνου (οικοδομικά τετράγωνα Χ 4, ΒΟΛΟΣ Χ 4) που θα επηρεάσει θετικά το μικροκλίμα της περιοχής, την ποιότητα ζωής, την εικόνα αλλά και τη λειτουργία του δημόσιου χώρου.

Ειδικότερα, πέραν της αισθητικής αναβάθμισης και βελτίωσης, οι προτάσεις θα έπρεπε  να στοχεύουν στην κυκλοφοριακή εξυπηρέτηση των κατοίκων, στην κατά το δυνατόν απομάκρυνση του αυτοκινήτου και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής (μείωση ρύπων, θορύβων, εξασφάλιση της προσβασιμότητας για ειδικές ομάδες και ΑμεΑ, βιοκλιματική προσέγγιση κ.λ.π).

Αντικείμενο του Διαγωνισμού αποτέλεσε η ελεύθερη επιλογή τουλάχιστον 4 τυπικών οικοδομικών τετραγώνων σε γειτονιές του Βόλου, με υποβαθμισμένο αστικό περιβάλλον (που οφείλεται είτε σε υψηλούς συντελεστές δόμησης, είτε σε υψηλή πυκνότητα, είτε σε έλλειψη χώρων πρασίνου, κοινοχρήστων, ή κοινωφελών εγκαταστάσεων είτε σε απαξίωση παλαιού κτηριακού αποθέματος κ.λπ) και η κατάθεση πρότασης για την αξιοποίηση του «σταυρού», των ενδιάμεσων δηλαδή δρόμων, συνδυάζοντάς τους με υφιστάμενα κενά ή ακάλυπτους χώρους. Οι διαγωνιζόμενοι κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τον χώρο στις τρεις διαστάσεις του.

Οι προτάσεις θα έπρεπε να αξιοποιούν τους υφιστάμενους κοινόχρηστους χώρους και το υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα, να μην απαιτούν εκτεταμένες απαλλοτριώσεις, και να έχουν κατά το δυνατόν πιλοτικό χαρακτήρα, δηλαδή τη δυνατότητα χρήσης της ιδέας/αρχής και σε άλλες περιοχές της πόλης με υποβαθμισμένο αστικό περιβάλλον.

Μετά το πέρας του διαγωνισμού απονεμήθηκαν 5 ισότιμα βραβεία (5.000€) στους εξής:

1) Χριστίνα Νικητάκη, Ελεάννα Κουμαριανού, Μαρία Παπαδημητρίου και Δήμητρα Τσιάμη

Η πρόταση (Κοινόσπορος) αφορά το “σταυρό” μεταξύ των οικοδομικών τετραγώνων επί των οδών Μαγνήτων και Δον Δαλεζίου στο κέντρο της πόλης του Βόλου με την προοπτική να υιοθετηθεί και σε άλλα σημεία της.  Βασικά στοιχεία της πρότασης είναι η καλλιέργεια της γης και οι δράσεις εφήμερου χαρακτήρα που οργανώνονται από τους κατοίκους και την κοινότητα. Στην πρόταση συναντάμε δύο βασικούς ανθρώπινους χαρακτήρες, τον “γεωργό” και τον “παίζοντα άνθρωπο” (=homo ludens). Στόχος της πρότασης είναι η ανάδειξη της έννοιας του κοινού και η προβολή του στην πόλη.

Η πρόταση αναπτύσσεται σε τρεις ενότητες: α. Αστικός Κήπος, β. Συλλογικές Δράσεις, γ. Αστικός Εξοπλισμός.  Στο “σταυρό” έχουν τοποθετηθεί περίπτερα ενημέρωσης – info boxes, όπου οι κάτοικοι και οι επισκέπτες θα ενημερώνονται για τις δραστηριότητες της εβδομάδας. Παράλληλα θα παρατίθεται και προτεινόμενο ημερολόγιο σποράς και συγκομιδής. Ανάμεσα στις δραστηριότητες που προωθούνται μέσω της πρότασης είναι υπαίθριες αγορές, βραδιές κινηματογράφου, υπαίθρια workshops για χειροτεχνίες ή άλλες θεματολογίες.

2) Δημήτρης Θεοδωρόπουλος (hiboux architecture)

Ο σχεδιασμός στην πρόταση αυτή εκκινεί από μια σημαντική παρατήρηση για την πόλη του Βόλου. Στην πόλη στεγάζονται και δραστηριοποιούνται ένα πλούσιο και ποικίλο δυναμικό κοινωνικών φορέων που ασχολούνται με ομάδες ατόμων κοινωνικά αποκλεισμένων. Παράγουν έρευνα και δραστηριοποιούνται στην  αποκατάσταση ή την ανάπτυξη των ειδικών δυνατοτήτων διαφορετικών σωμάτων. Ο σχεδιασμός επιχειρεί να δημιουργήσει την συνθήκη της κατάκτησης του δημόσιου χώρου από τέτοιες ομάδες με τέτοιο τρόπο ώστε το αστικό τοπίο του Βόλου να παράξει ένα πεδίο έρευνας νέων εργαλείων σχεδιασμού κοινού χώρου.

Με αφορμή τις ειδικές αντιληπτικές σχέσεις με το περιβάλλον που αναπτύσσονται σε κάθε σώμα με ιδιαιτερότητες επιχειρούμε να παράξουμε εύληπτα και ενδιαφέροντα τοπία προς χαρτογράφηση από όλα τα σώματα. Τοπία τα οποία αναφέρονται σε όλες τις αισθήσεις χωρίς να προκρίνουν έναν σχεδιασμό που φετιχοποιεί το ορατό. Τοπία τα οποία ουσιαστικά δίνουν την δυνατότητα να μετέχουμε σε διαφορετικές εμπειρίες αλλά που απευθύνονται σε όλους ταυτόχρονα. Αρνούμενοι την τυποποιημένη αναπαράσταση του σώματος στον σχεδιασμό, την μόνη οικουμενικότητα την οποία μπορούμε να επιτρέψουμε ως αρχή σχεδιασμού είναι αν αυτή αφορά με διαφορετικό τρόπο κάθε σώμα.

3) Άννα Περέλα

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη πρόταση, οι είσοδοι στο εσωτερικό του τετραγώνου δεν είναι δεσμευτικές, η ουσία είναι να φτάσεις στο εσωτερικό. Οι κινήσεις μπορούν να προσαρμοστούν σε θηλιά. Η διάταξη των κινήσεων έγινε με τέτοιο τρόπο (αποφυγή του συντομότερου δρόμου), ώστε να κατευθυνθεί ο χρήστης στο εσωτερικό του τετραγώνου και να αποδυναμωθεί η ενδεχόμενη χρήση των διαμορφώσεων, ως πιο σύντομο πέρασμα ανάμεσα στα τετράγωνα, άρα να επιβαρυνθεί ο εσωτερικός χώρος που διαμορφώνεται με την παραπάνω κίνηση. Επιδίωξη δεν είναι να υποκατασταθούν οι υπάρχουσες κινήσεις. Ο δημόσιος χώρος της γειτονιάς δε πρέπει να λάβει χρήσεις με έντονο χαρακτήρα. Πρόθεση δεν είναι να δημιουργηθούν χώροι υπερτοπικής εμβέλειας. Ουσιαστικά, "αντιμετωπίζεται" ως επέκταση της κατοικίας και επιδιώκεται να δοθούν δυνατότητες οικειοποίησής του από τους χρήστες. Η πρόθεση αυτή φανερώνεται και στην επιλογή να μην αποκοπούν αυθαίρετα οι αύλιοι χώροι των κατοικιών και να δοθούν στο δημόσιο, αλλά να αντιμετωπιστούν σχεδιαστικά με μία σαφή ημιδιωτικότητα. Στην περιοχή παρατηρείται μικρή υψομετρική διαφορά. Δεν αγνοείται, αντίθετα αξιοποιείται δυναμικά, διότι θεωρείται πως είναι μία παράμετρος που πρέπει να ληφθεί υπόψη στον πιλοτικό χαρακτήρα που έχει η πρόταση για οποιαδήποτε περιοχή. Η φύτευση αποτελεί βασικό σχεδιαστικό αλλά και δομικό στοιχείο. Λειτουργεί ως εμπόδιο/όριο, προστασία/στάση αλλά και διαδραστικά. Το παιχνίδι εντάσσεται σε αυτή. Οι ίδιοι οι κορμοί ορίζουν κατασκευαστικά τα υπαίθρια παιχνίδια. Τα καθίσματα σχεδιάζονται ως δομικά στοιχεία της πρότασής μας, λαμβάνοντας ποικιλία στην τελική απόδοσή τους. Τα υλικά που επιλέγονται για τις επιφάνειες μαρτυρούν και τη διαφορετική ποιότητα/ χρήση του εκάστοτε χώρου. Έτσι λοιπόν, το χώμα και το χαλίκι επιλέγονται για τα μαλακά δάπεδα των αυλών και των πάρκων, ενώ, ο κυβόλιθος και το μπετόν για τα τις σκληρές επιφάνειες που απαιτούν τα περάσματα και οι χώροι κίνησης. Ιδιαίτερη αξία στην επιλογή τους για την αναβάθμιση της περιοχής αποτελεί ο αστικός εξοπλισμός (φωτιστικά, κάδοι απορριμμάτων). Τέλος, αλλά και πιο σημαντικό είναι η πρόταση για την κίνηση και στάση των οχημάτων με σκοπό την αποσυμφόρηση του κέντρου και την βελτίωση της ποιότητας ζωής του κατοίκου. Μεγάλο μέρος της διέλευσης και εξυπηρέτησης των πεζών και κατοίκων μπορεί να το φέρει το δίκτυο πεζόδρομων, που αναφέρεται παρακάτω, μιας και η κλίμακα της πόλης, σχεδόν, το υποδεικνύει. Η χρήση του αυτοκινήτου μπορεί να περιοριστεί, ιδιαίτερα στο κέντρο, με την φροντίδα για πρόβλεψη χώρων στάσης και στάθμευσης.

Η πρότασή αφορά τον επαναπροσδιορισμό του χαρακτήρα του κυκλοφοριακού δικτύου του κέντρου, με καθορισμό κύριων και τοπικών οδών και με αμιγώς πεζόδρομους για όλη την έκτασή του. Συγκεκριμένα προτείνεται οι οδοί Αναλήψεως, Δημητριάδος, Ιάσονος, Κ. Καρτάλη, Ιωλκού, Κασσαβέτη και Τρικούπη να αποτελούν τις κεντρικές αρτηρίες. Οι οδοί αυτές καλύπτουν και τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας και αποτελούν και σήμερα βασικούς άξονες. Με μέτρα απαγόρευσης της στάθμευσης και ενδεχομένως στοιχειώδους διαπλάτυνσης θα αποδώσουν στο σκοπό τους. Η επιλογή αυτή θα αποφορτίσει τις ενδιάμεσες οδούς, όπου μπορούν να λάβουν τοπικό χαρακτήρα, και να διαμορφωθούν ώστε να λάβουν και τις απαραίτητες θέσεις στάθμευσης.

Τέλος, προτείνεται η δημιουργία αμιγούς πεζόδρομου στις οδούς Ρ. Φεραίου, Γαλλίας, Σ. Σπυρίδη και Ι. Καρτάλη. Οι οδοί αυτές θα αποτελέσουν τη βάση για ενιαίο δίκτυο πεζόδρομου – ποδηλατόδρομου και θα συνδεθούν με την υφιστάμενη πεζοδρόμηση στο εμπορικό κέντρο και στην παραλία. Η μορφή τους αποτελείται από τρεις ζώνες, του ποδηλατόδρομου, του πεζόδρομου – βόλτα και του πράσινου – και της στάσης. Για το φόρτο των οχημάτων εκτιμάται ότι με συγκεκριμένη πολιτική ενίσχυσης της χρήσης του ποδήλατου θα μειωθεί η κυκλοφορία των ΙΧ αυτοκινήτων, που δημιουργούν τον μεγαλύτερο όγκο κίνησης και απαιτούν και πρόβλεψη για σχεδιασμό χώρων στάθμευσης.

4) Εμμανουήλ Ρουμπελάκης, Γιώργος Παπαματθαιάκης, Βαλεριάν-Αντώνιος Πορτοκάλης, Ξένη Στούμπου, Ιωάννης-Μακάριος Κουφόπουλος και Αλίκη-Μαρία Καρανικόλα

Η μονοτονία του ιπποδάμιου πολεοδομικού συστήματος της περιοχής μελέτης, ως ένα αδιάφορο φόντο διεξαγωγής των αστικών λειτουργιών είναι ενδεχομένως ένας καθοριστικός παράγοντας για την εικόνα της πόλης του Βόλου, κυρίως στα μάτια των κατοίκων της. Παράλληλα, η διάχυτη εξάπλωση της πόλης, με άναρχο και ασχεδίαστο τρόπο, σε βάρος της περιαστικής υπαίθρου, τη στιγμή μάλιστα που η πυκνότητα πληθυσμού στην κεντρική περιοχή κυμαίνεται σε μάλλον χαμηλά επίπεδα, συνδυάζεται με οξύμορο τρόπο με το φαινόμενο του κενού και αναξιοποίητου κτηριακού αποθέματος στις κεντρικές περιοχές. Η έλλειψη πρόνοιας για την χωροθέτηση ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου σε συνδυασμό με την αμηχανία του αστικού σχεδιασμού σε σχέση με ζητήματα βιώσιμης διαχείρισης πόρων όπως το νερό συνθέτουν την εικόνα μίας πόλης εντελώς αποκομμένης από το φυσικό της περιβάλλον παρά την έντονη σχέση με τα φυσικά στοιχεία (θάλασσα - βουνό).

Με δεδομένο δε ότι το μόνο παράδειγμα δημόσιου χώρου πρασίνου εντοπίζεται στην περιοχή του παραλιακού μετώπου, μπορούμε να ερμηνεύσουμε την μονοκεντρικότητα της πόλης και την πόλωση του ενδιαφέροντος κατ’ αποκλειστικότητα μόνο ως προς αυτό το κέντρο. Επιπλέον η γενικευμένη μόλυνση της ατμόσφααιρας, τόσο από την καύση ξυλείας για θέρμανση όσο και από την αλόγιστη χρήση του αυτοκινήτου για τις μετακινήσεις εντός πόλης, συνθέτουν το σκηνικό της σημερινής κατάστασης της πόλης του Βόλου τόσο από πλευράς ποιότητας ζωής όσο και από πλευράς καθημερινών μετακινήσεων. Τέλος η πολυμορφία του κτιριακού αποθέματος στην πόλη σε συνδυασμό με την ανυπαρξία περιορισμών ως προς την διαχείριση των ακαλύπτων χώρων στη φάση του σχεδιασμού, καθιστά ένα μεγάλο σε έκταση απόθεμα και εν δυνάμει ζωτικό χώρο πρασίνου, αναξιοποίητο και κατατμημένο σε ιδιοκτησίες με διαφορετικούς τρόπους διαχείρισής του ανά περίπτωση.

Η πρότασή κινείται σε τρία επίπεδα: πρώτον στην διατύπωση κάποιων γενικών ρυθμιστικών κατευθύνσεων, δεύτερον στην πρόταση συστημάτων κλίμακας γειτονιάς που λειτουργούν με τη μορφή δικτύων και τέλος με την καθεαυτό σχεδιαστική πρόταση σε μικρότερη κλίμακα. Όλα με κέντρο κάθε φορά τέσσερα οικοδομικά τετράγωνα και το σταυρό ενδιάμεσα.

5) Έλλη Καρυάτη και  Δανάη Μαυρίδου

Η περιοχή μελέτης που επιλέγεται ως αντιπροσωπευτική της πόλης του Βόλου περιλαμβάνει τα 4+1 οικοδομικά τετράγωνα που περικλείουν τον νοητό σταυρό των οδών Γαλλίας και Φιλελλήνων. Πρόθεσή της πρότασης ήταν συγχρόνως η περιβαλλοντική και χρηστική αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Η συλλογιστική αυτή παρέδωσε εμπράκτως μια παλέτα μορφών, υφών και χωρικών ποιοτήτων που οδήγησε και σε μία αρχή τυποποίησης των μερών του όλου που στη σύνθεση τους, εξελίσσουν ένα χωρικό “patchwork”. Αρχή του “patchwork” γίνονται οι ροές κίνησης καθώς και η χωρική μορφολογία των ελεύθερων χώρων που συναντά κατά μήκος της. Πρόσθετο αλλά και βασικό στοιχείο της σύνθεσης είναι η χρήση της κίτρινης καρέκλας καθώς συμβολίζει την διεκδίκηση του δημόσιου χώρου από τον κάτοικο. Ο κάτοικος του Βόλου, πιστός στις συνήθειες του, μπορεί να προσθέσει και τις δικές του καρέκλες συμπληρώνοντας έτσι το “σαλόνι” του δημόσιου χώρου.

Η κριτική επιτροπή ήταν επταμελής και συμμετείχαν σ’ αυτήν: Ζήσης Κοτιώνης, Αρχιτέκτων Μηχανικός - Καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Στυλιανός Ζερεφός, Αρχιτέκτων Μηχανικός - Επίκουρος Καθηγητής Σχολής Εφαρμοσμένων Τεχνών ΕΑΠ, Λόης Παπαδόπουλος, Αρχιτέκτων Μηχανικός-Καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Δημήτριος Φιλιππιτζής, Αρχιτέκτων Μηχανικός - Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Αναστασία Αναστασοπούλου, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Αικατερίνη Χελιδώνη, Αρχιτέκτων Μηχανικός και Μαρία Κοκκίνου, Αρχιτέκτων Μηχανικός.